Covid-19 hayatımıza gireli 1 yılı geçti ve hala devam edecek gibi gözüküyor. Sonbahar 2021’de pandeminin etkisi azalmaya başlayıp 2022 ilkbahar aylarında da sonlanması umut ediliyor. O günleri özlemle beklesek de Covid-19 geçiren bazı hastalar ne yazık ki o kadar şanslı olmayabilir. Uzun Covid-19 hastalığı-sendromu ile birlikte yine Covid-19’un neden olduğu bazı nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar hastaları ve dünyayı etkilemeye devam edecek.

Uzun Covid-19 hastalığı dünyanın gündemine girdi ve salgın sonrasında da hastaları, toplumları ve ülkeleri etkilemesi bekleniyor. Normal şartlarda Covid-19 haftalar sürer. Bu süre 12 haftaya dek uzayabilse de hastaların çoğunda da ilk 4-8 hafta içinde tam iyileşme olur. Ancak bir grup hastanın şikayetleri 12 haftadan daha uzun süre hatta aylarca sürebilir. Üstelik bu durumun Covid-19 hastalığının şiddeti, ağırlığı ile ilgisi de yok. Çok hafif bir Covid-19 hastalık dönemi geçiren hastalarda bile şikayetler aylarca sürebilir. Koku duyusunun geri gelmemesi, aşırı yorgunluk, nefes darlığı, çabuk yorulma, göğüs ağrısı, bellek ve dikkat sorunları (sisli beyin), kalp çarpıntısı, uykusuzluk, sersemlik hissi, karıncalanma ve iğnelenmeler, eklem ağrıları, depresyon ve anksiyete, kulakta çınlama gibi çeşitli şikayetler aylarca devam edebilir. Şu an için uzun Covid-19 hastalığının ne kadar süre devam edebileceği, bazı belirtilerin kalıcı olup olmadığı henüz bilinmemekte.
Covid-19 hastalığının bir çok nörolojik ve psikiyatrik hastalığı tetikleyebildiği yeni yayınlanan bir çalışmada gösterildi. Bu çalışmada beyin kanaması, tıkanması, parkinson hastalığı, demans (bunama) gibi nörolojik hastalıklar ile birlikte anksiyete ve depresyon gibi psikiyatrik hastalıklara neden olabilidiği gösterildi. Tüm bu hastalıklar içinde Covid-19 en sık anksiyete, kaygı bozukluklarına(18%) yol açarken hastaların %1 ile 7’si arasında bir oranında nörolojik bozukluklar ortaya çıkmakta. Aslında bu sadece Covid-19’a has bir durum değil. Normal mevsimsel grip de bu tip nörolojik hastalıklara yol açabilmekte. Burada ki fark Covid-19’da bu riskin mevsimsel gribe göre yaklaşık %50 daha fazla olması ve Covid-19‘un sayısal olarak bu dönemde çok çok daha fazla görülmesidir.

Covid-19 olduktan sonra bu tip sorunlar ve hastalıklar herkesin başına gelebilir. Halen en iyi tedavi yöntemi Covid-19’dan korunmak, hasta olmamak ve aşı olup ağır hastalık riskini azaltmaktır.

Migren aşısı – iğnesi yurt dışında yaklaşık 3 yıldır başarı ile migren tedavisinde kullanılmaktaydı. Migren tedavisine özel olarak geliştirilen antikorlar nihayet ülkemize geldi. Migren aşısı – iğnesinin 2 yıldır ruhsat işlemleri devam etmekteydi ve geçen hafta sağlık bakanlığı tarafından onaylanan erenumab etken maddeli migren iğnesi 1 hafta önce eczanelerde satışa çıktı.

Şimdilik SGK tarafından ödenmeyen bu ilaçlar hekimlerin yazması ve hastaların ücretli olarak alması ile kullanılabilecek. Önerimiz ilk dozun hekim kontrolünde yapılıp uygulanarak öğrenilmesi ve olası alerjik reaksiyonların gözlenerek önlem alınmasıdır.

Erenumab migren aşıları, migren başağrısının tedavisinde halen kullanılan Topiramat’tan daha etkin.

Novartis ilaç firması tarafından yapılan bir Faz 4 çalışmada migren baş ağrısında Erenumab (Aimovig) etken maddeli migren iğnesinin etkinliği ve hastaların tedaviyi sürdürme potansiyeli Topiramat  etken maddesi içeren ilaç ile karşılaştırıldı. Topiramat 15 yıldan fazla bir süredir ataklar halinde giden migren ve kronik migren hastalarında kullanılan etkili bir ilaç. Topiramat’ın yeni nesil bir tedavi olan migren iğnesi Erenumab ile karşılaştırıldığı bu faz 4 çalışmada, Erenumab migren hastalarında Topiramat’a kıyasla daha etkili bulundu. Ayrıca çalışmada daha fazla migren hastası gerek etkisizlik, gerekse de yan etkiler nedeni ile Topiramat adlı ilacı bırakırken, Erenumab alan hastalarda bu sayı daha az idi. Yani Erenumab içeren migren aşısı Topiramat’a kıyasla hem daha etkili hem de daha az yan etki profiline sahipti.

Yine de bu bilgiler ilaç firması tarafından sağlandığı için ihtiyatla yaklaşmakta fayda var. Kısa sürede çalışmanın bu alanda uzman ve yetkin kişilerce gözden geçirildikten sonra uluslararası bilimsel bir dergide yayınlanmasını beklemekte fayda var. O aşamadan sonra bu bilgiler daha güvenilir hale gelecektir.

Fakat bu çalışma migren aşıları ve migren baş ağrısında kullandığımız ilaçlara kıyasla daha etkin olduğunu göstermesi nedeni ile oldukça önemli. Migren hastaları için başağrısının tedavisi için yeni bir umut olması nedeni ile bu iğnelerin ülkemizde de bakanlıkça onaylanarak bir an önce kullanıma girmesini heyecanla bekliyoruz. Tüm migren hastalarımıza baş ağrısız bir gelecek dileği ile.

Covid-19 bedenimizde bir çok sistemi etkilediği gibi beyin, omurilik, kol ve bacaklarımızdaki sinirleri de etkiler. Nörolojik olarak oldukça sık belirtilere neden olan Covid-19 hastaların yaklaşık yarısında baş ağrısına, %25’inde nöropatik ağrı dediğimiz ağrı tipine yol açar.

Bu hastalığın ilk belirtilerinden biri olan baş ağrısı hastalık belirtileri başladıktan sonra ki 2. günde ortaya çıkabilir. Yani, baş ağrısı ilk olarak ortaya çıkabilen Covid-19 belirtilerinden birisidir. Nörolojik bir belirti olan baş ağrısının bugün için nasıl ortaya çıktığı tam olarak bilinmiyor. Ancak, virüsün neden olduğu inflamatuar süreçler sonucu ortaya çıkan kimyasal maddelerin beyine geçerek burada baş ağrısına neden olabilecek mekanizmaları tetiklediği düşünülmektedir. Çok yeni bazı bilgiler Covid-19’a neden olan virüsün doğrudan beyine de geçebileceğini göstermekle birlikte henüz kesin olarak kanıtlanamamıştır.

Diğer çok önemli bir nörolojik hastalık da beyin damarlarının tıkanması ve beyin kanamasıdır. Koronavirüs beyin damarlarında hem tıkanmaya hem de yırtılmaya neden olabilir. Her iki durumda da felç tablosu ortaya çıkar ve yaşamsal tehlike arz edebilir.

Kol ve bacaklarda ki sinirleri de tutabilen Covid-19 Guillan-Barre Sendromu dediğimiz kol ve bacaklarda güçsüzlükle giden bir hastalığa neden olabilir. Guillain-Barre Sendromu bacaklardan başlayan, kollara yayılan ve hızlı gelişen güçsüzlükle ortaya çıkar. Genellikle iyi seyirli olsa da nadiren çok ciddi boyutlara ulaşabilir.

Sık ve tehlikeli diyebileceğimiz nörolojik hastalıklara neden olabilen Covid-19’dan korunmak için temizlik, maske ve mesafeye dikkat edilmelidir. Aşı kullanıma girdikten sonra ise aşı olma bizi yüksek oranda Covid-19’a yakalanmaktan koruyacaktır.

Amerikan ilaç dairesi (FDA) Relapsing ve primer progresif MS tedavisinde kullanılan Okrelizumab etken maddeli ilacın 2 saatte verilen hızlı infuzyon formunu onayladı. Daha önce 2.5 saatte verilen ilaç artık 2 saatte verilebilecek ve bu hastaların yaşam kalitesini arttıracak. Daha önce Okrelizumab kullanan ve alerjik bir yan etki görülmeyen hastalarda kısa süreli infuzyon formu kullanılabilecek.

Akıllı saatler gibi bileğe takılabilen cihaz alıcıları vasıtası ile kalp ritmini, vücut ısısını, terlemeyi ve hareketleri algılayıp analiz ederek doğru bir şekilde nöbet tanısını koyabilecekler. Böylece gerçek ve doğru olarak nöbetler hekime bildirilerek daha doğru bir tedavi imkanı elde edilebilecek.
Şimdiye dek bu tip nöbet tanı ve takibi hasta ve yakınlarının bildirimi, video kaydı veya hastaneye yatarak sürekli video EEG kaydı ile yapılabiliyordu. Bu yöntemle çok daha hızlı, doğru ve hastaneye yatmadan nöbet tanı ve takibi yapılabilecek.